Türkiye’de Şans Oyunlarının Gelişimi

Türkiye’de şans oyunlarının gelişimine bakmadan önce şans oyunlarının tanımına bakmak gerekir. Şans oyunları, tesadüf ve olasılıklara dayalı bir bahis türüdür. Şans oyunları dünya tarihinde çok eskiden beri oynanan oyun türlerinden bir tanesi olduğu için ülkemizde resmi bir hale gelmesi çok uzun sürmemiştir. Şans oyunları insanlık tarihinde çok eskilere dayanır. Tarihte şans oyunlarına ilk olarak arazi paylaşımı yapmak için kura çeken insanlar aracılığıyla rastlarız. Kura çekmek de bir nevi şans faktörü yarattığı için şans oyunları tarihinin başlangıcı olarak pek tabii kabul edilebilir. Eski dönemleri araştıran tarihçilere göre piyango sistemi ilk olarak Roma döneminde karşımıza çıkar. Özellikle İmparator Agustus ve Neron döneminde şenlikler esnasında kura yoluyla şenliğe gelen insanlara çeşitli mal ve eğlence araçları dağıtıldığı kayıtlara geçmiştir. Bu tarihlenen olaylarda halka imparatorlar halka para dağıtmaz ancak değerli eşyalar, köleler gibi kullanım amacına yönelik hediyeler verirler. Tarihte paranın insanlara şans yoluyla dağıtılması ise İtalya’da görülür. Floransa’da başlayan piyango sistemi o dönem o kadar popüler olmuştur ki diğer İtalya şehirlerine de hızla yayılmıştır. Floransa’da ortaya çıkıp yaygınlaşan bu sistemin orijinal adı ise “la loto de Firenze” olarak kayıtlara geçmiştir. Dikkat edildiği üzere loto kelimesi bu açıklamada kullanılmıştır. Türkiye’de Şans Oyunlarının Ortaya Çıkışı ve Tarihsel Gelişimi Osmanlı Dönemi Şans Oyunları Osmanlı’ya piyango adı verilen çekilişlerle para dağıtma etkinliği Batı yollu gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda piyango ya da loto olarak adlandırılan şans oyunlarının tarihi ilk kaydı 18. yüzyıla dayanır. 18.yüzyıl sonlarına doğru yazılmış olan bir sefaretnamede ilk olarak lotarya sözcüğü kullanılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu çok uluslu bir devlet olduğu için içerisinde Müslüman ve gayrimüslimleri barındırırdı. Şans oyunları da birçok farklı etkinlik ve eğlence anlayışında da görüldüğü üzere önce gayrimüslimler arasında başlamış ve yaygınlaşmış daha sonra imparatorluk içinde popüler bir hal almıştır. Tarihi kayıtlar incelendiği zaman 1850’li yıllarda bazı tiyatrocu sanatçılar tiyatro oyunlarının tanıtımını ve reklamını yapmak, oyunun daha çok kitleler tarafından izlenmesini sağlamak için oyuna gelen seyircilere yönelik çekiliş yapmıştır. Bu dönemde yapılan çekiliş tiyatro sahibinin değerli eşyalarını içeriyordu. Amaç tiyatroyu izleyen seyirciler arasından çekiliş sonucu belirlenenlerine eşyaları vermek ve bu sayede tiyatroya gelen seyirci sayısını arttırmaktı. Bu yapılan etkinlik şu şekilde hazırlanmıştı: Oyunun tanıtımı eğer yeterli ilgiyi görmezse tiyatro sahibi bu yola başvurur ve gelen her seyirciye bir numaralı kâğıt verirdi. Oyun bittiği zaman bu sayılardan (örneğin 50 seyirci geldiyse numaralar 1-50 dahil olmak üzere 1’den 50’ye kadar olurdu) birisi seçilir ve en değersiz ödülden başlayarak ödül dağıtma işlemi devam ederdi. Eğer bir numaraya ödül hali hazırda çıktıysa, o çekilişin o kısmı tekrar edilirdi. Tiyatroda uygulanan bu sistem kısa bir süre sonra karlı bir iş olarak dikkatleri üzerine çekti. Özellikle İstanbul içerisinde bulunan çeşitli hayır kurumları, kiliseler ve etkinlik sahipleri aynı sistemi değerlendirmeye başladı. Daha sonra Sultan Abdülmecit tahta oturduğu dönemde şans oyunlarını oynatmayı çeşitli gerekçelerle yasaklamış ve Abdülmecit dönemi boyunca şans oyunları Osmanlı İmparatorluğu topraklarında oynatılmamıştır. Tarihçilerin aktardığına göre bu dönemde yasal olmayan yollarla şans oyunları merdiven altı diye tabir ettiğimiz gizli saklı yerlerde devam etmiştir. Ancak Abdülmecit’in vefatıyla yasaklar kaldırılmış ve tekrar şans oyunları oynamak yasal bir hale gelmiştir. Sultan Abdülaziz ilk tahta çıktığı dönemde şans oyunlarının oynatılabilmesi için karar çıkartmıştır. Bu dönem Osmanlı’nın dağılma dönemi olduğu için şans oyunları hakkında yeterli düzeyde tarihi kayda erişilememiştir. Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Şans Oyunlarının Tarihi Cumhuriyet ilan edildikten sonra yeni bir devlet olarak çıkan kanunlarda şans oyunları kendisine geç yer bulmuştur. 710 sayılı kanunda resmi bir şekilde durumu tanıtılan şans oyunları için nakit olarak piyango tayin etmek ve satmak hakkı Türk Tayyare Cemiyeti’ne verilmiştir. Yasa çıktığı dönemde insanlar tıpkı geçmişte olduğu gibi piyango ve şans oyunlarına meraklıydı. Yasanın çıkma amacı ise insanların bu merakını Türk havacılık alanının gelişimi için kullanmaktı. Daha sonraki yıllarda 1939 yılında piyangoya artan talebin, yalnızca şans oyunları ile ilgilenen bir kurumun doğmasına neden olmuştur. 1939 yılında Milli Piyango İdaresi bu amaç için kurulmuş ve piyango hakları idareye devredilmiştir. Daha sonra şans oyunları yalnızca piyango ile sınırlı kalmamış ve at yarışı, kazı kazan, futbola dayalı şans oyunları gibi alanlar ortaya çıkmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda 1959 yılında Spor Toto Teşkilat Müdürlüğü kurulmuştur. Müdürlük kurulduğu tarihten yaklaşık 1 yıl sonra gerekli düzenlemeleri ve ayarlamaları yaparak ilk oyununu faaliyete geçirmiştir. Uzunca bir süre boyunca Spor Toto şans oyunlarında çok önemli bir yer etmiştir. Kuruluşundan itibaren 2000’li yılların ortalarına kadar popülerliği her zaman üst seviyede olan Spor Toto oyunu İddaa’nın ülkemizde ortaya çıkmasıyla popülerliğini yavaş bir şekilde yeni ortaya çıkan bahis oyununa bırakmıştır. İddaa’nın neden bu kadar popüler olduğunu anlamak için İddaa’nın vadettiği ve oynanış basitliğine dikkat etmek gerekir. İddaa ilk ortaya çıktığı zaman hem herkesin kolaylıkla oynayabileceği bir oyun olarak fark yarattı hem de o dönem için 1 lira ile en düşük kupon yapmak mümkündü. İddaa’nın popüler olmasının en önemli sebebi ise insanların futbola olan merakından kaynaklıdır. Ülkemizde İddaa ortaya çıktığı dönemde futbol günümüzde de olduğu gibi en çok rağbet gören spor müsabakasıydı. Bunun üzerine futbola dayalı bir bahis sisteminin şans oyunları arasına katılması kaçınılmaz olarak bu bahis türünü bir anda çok popüler yaptı. İddaa oynayan insanlar ilk ortaya çıkış döneminde canlı skor ve canlı maç izleme faaliyetlerini gerçekleştirebiliyorlardı. Bu da anlık olarak oynanan kuponun takibi anlamına geliyordu. Sosyolojik açıdan da bir oyun türüne meraklı insanlar İddaa bayileri diye bildiğimiz bayiliklerde bir araya geliyor; isteyen canlı skor takibi yaparken isteyen maçları anlık olarak takip ediyordu. Bu da bir alanda ilgili insanları bir araya getirdiği için İddaa’yı diğer türlere göre farklı bir yere koyuyor. Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle İddaa internet üzerinden oynanabiliyor. Öyle ki eskiden sayıları binleri bulan İddaa bayilerinin sayıları internet çağında hızla azalmakta. İnsanlar internet üzerinden kuponlarını yaparak canlı maç izle ya da canlı skor diye aramayla istedikleri maçların skorlarına anında erişebiliyorlar. Bir de kuponların internet üzerinden yapılabiliyor oluşu insanları bayilere gidip uğraşta bulunmak zahmetinden kurtarıyor. İddaa’nın bu popülerliği birtakım illegal oluşumlar ortaya çıkartmış olsa da Spor Toto oyunları gibi İddaa’da devletin onayından geçtiği için insanların en çok tercih ettiği bahis türleri arasında yer alıyor. Kanunen yasak olan ve yasaklı bahis siteleri olarak adlandırılan bu internet siteleri günümüzde yurtdışı menşeli olarak faaliyetlerini gösteriyorlar. Futbol üzerinden yapılan bahislerin pazarı dünya genelinde çok yüksek olduğu için alınan önlemler ve caydırıcı cezalara rağmen bu oluşumların önüne geçmek mümkün olmuyor. Bu yüzden, günümüzde de varlığını sürdüren bu sitelerin ilerde de çoğalacağı ihtimali var gibi gözüküyor.